Graag verwijs ik naar een boeiend initiatief van de Nederlandse Girard Studiekring (Dutch Girard Society): een lesbrief over De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans, naar aanleiding van het evenement Nederland Leest.

KLIK HIER OM DE BRIEF TE LEZEN (PDF).

De brief is gebaseerd op een proefschrift van Sonja Pos. Over haar benadering van De donkere kamer van Damokles schreef W.F. Hermans aan een vriend: “Sommige beschouwingen over mijn werk kan ik niet lezen zonder angstgevoelens. Ken jij: Mimese en geweld, beschouwingen over het werk van René Girard, Kampen 1988? Hierin staat een opstel van Sonja Pos over De donkere kamer van Damokles, dat me bang van mijzelf liet worden toen ik het las. Nou ja, ik overdrijf een beetje. Het is een van de beste beschouwingen die er ooit over dat veelbesproken verhaal zijn verschenen.”

Klik hier om een verrijkend interview met Sonja Pos te lezen over de dialoog tussen het werk van Hermans en Girard (interview door Els Launspach).

Hermans’ enthousiasme doet denken aan een bewering van een andere grote romancier, Milan Kundera. Deze Tsjechisch-Franse auteur schreef over het eerste boek van Girard: “Mensonge romantique et vérité romanesque is het beste dat ik ooit over de romankunst heb gelezen.” (uit Verraden Testamenten, Baarn, Ambo, 1994, p.160).

Uit de lesbrief:

Girards mimetische theorie is goed te herkennen in toneelstukken en literaire werken. Een mooi voorbeeld is De donkere kamer van Damokles(1958) door Willem Frederik Hermans. In haar proefschrift Dorbeck is alles! Navolging als sleutel tot enkele romans en verhalen van W.F. Hermans heeft literatuurwetenschapper Sonja Pos overtuigend aangetoond dat Girards belangrijkste ideeën, waaronder navolging, in De donkere kamer van Damokles opduiken zonder dat de schrijver Hermans zich dat bewust is geweest. Toen zij hem daarop attent maakte, was hij uitermate verrast. “Het [werk van Sonja Pos] is een van de beste beschouwingen die er ooit over dat veelbesproken verhaal zijn verschenen”, schreef hij aan een vriend. De roman, die in de Tweede Wereldoorlog speelt, laat zien hoe de mens door navolging ten onder kan gaan.

René Girard beschreef in De romantische leugen en de romaneske waarheid Europese literatuur waarin de hoofdpersonen een model navolgen. Soms zijn dat geen daadwerkelijke personages, maar verre geïdealiseerde voorbeelden zoals in Don Quichot van Cervantes. Deze relatie is eenzijdig: de hoofdpersoon oefent geen invloed uit op het model. Maar wat als het model dat door de hoofdpersoon van een roman wordt nagevolgd, niet veraf maar dichtbij is? Dan kan er rivaliteit ontstaan waarbij het model een obstakel voor de navolger gaat vormen, een voorwerp van haat. De mimetische rivaliteit is volgens Girard niet alleen besmettelijk maar ook destructief.

De donkere kamer van Damokles draait om Henri Osewoudt die een andere persoon, Dorbeck, wil navolgen. Juist door deze navolging gaat Osewoudt uiteindelijk ten onder. Girards mimetische theorie kan worden gebruikt om tot een beter begrip van Hermans’ roman te komen, en verschaft nieuwe inzichten over geweld in het algemeen.