Wie vertrouwd is met het werk van René Girard en in het Vlaamse onderwijs actief is, zal zeker opgekeken hebben van een artikel in het tijdschrift Klasse van december 2012. De titel van het artikel luidt (klik op de titel om het te lezen): Queen bee zaait terreur – Meisjesvenijn: een subtiel machtsspel.

Uit het artikel:

• Koningin (queen bee): een populair, mooi, sociaal vaardig meisje. Graag gezien bij leraren. Zij domineert de pikorde, laat haar meelopers de vuile klusjes opknappen. Na een tijdje vindt ze het normaal dat ze altijd haar zin krijgt.

• Meelopers (wanna-bees): een grote groep meisjes die heel graag bij de koningin willen horen. Ze kijken naar haar op, imiteren haar en doen haar vuile werk.

• Slachtoffer (target): valt buiten de groep, staat helemaal alleen. Ze wordt vernederd, aangetrokken en afgestoten. Ze denkt dat ze niets waard is.

• Zwijgende omstanders (torn bystanders): meisjes die zien wat er gebeurt, maar zwijgen uit angst zelf slachtoffer te worden.

Zodra je een klas vormt, bepalen de leerlingen een ‘pikorde’. Dat is een natuurlijk groepsproces. Maar als de klassfeer verziekt of er is veel stress, loeren machtsspelletjes om de hoek.

Het is duidelijk dat het zogenaamde target als een zondebok functioneert waartegen een groep meisjes zich mimetisch verenigt (de wanna-bees imiteren de queen bee) in tijden van crisis (als de klassfeer verziekt is). De dubbelzinnige benadering van het target (zowel aangetrokken als afgestoten) doet denken aan de even dubbelzinnige benadering van de zogenaamde pharmakoi in het Oude Griekenland. Niet toevallig, natuurlijk, heeft ook Girard hierover geschreven. Pharmakoi waren gemarginaliseerde individuen die zowel negatief als positief bejegend werden – ze leken op een of andere manier vaak gevaarlijk voor de gemeenschap, maar schenen tegelijk de oplossing voor allerlei problemen. Het ritueel van de Pharmakos (φαρμακός) bestond uit het offeren of verbannen van een menselijke zondebok door priester-tovenaars. Een tovenaar werd pharmakon genoemd. Het was aan hem om een slaaf, een kreupele of een misdadiger uit te kiezen in tijden van crisis en rampspoed (bijvoorbeeld tijdens een hongersnood, een pestepidemie of een invasie). Het slachtoffer kreeg drugs (pharmakeus) toegediend van een priester-tovenaar die pharmakeia beoefende. Het Nederlandse woord farmacie is hiervan afgeleid, en verwijst nog altijd naar middelen die genezing moeten bewerkstelligen.

Meer informatie over mogelijke pesterijen van meisjeskliekjes vind je bij Rosalind Wiseman, meer bepaald in haar boek Queen Bees & Wannabes.

Een onderhoudende film over het onderwerp, die gebaseerd is op het boek van Wiseman en een en ander in een klas bespreekbaar kan maken, is Mean Girls (Mark Waters, 2004). Daarin moet een zekere Cady (gespeeld door Lindsay Lohan) de strijd aanbinden met Regina – Latijn voor ‘Koningin’ – George (gespeeld door Rachel McAdams). Als nieuwkomer valt Cady aanvankelijk in goede aarde bij The Plastics, een meisjeskliekje dat geleid wordt door Regina, tot ze verliefd wordt op het ex-vriendje van ‘the Queen’… Een interessante verwijzing naar de film in een bespreking van Nella Larsens Passing, aan de hand van het werk van René Girard en Rosalind Wiseman, lees je hier.